-آثار اجتماعي انتظار
-آثار اعتقاد به امام زمان
-آثار دعا براي فرج امام زمان
-آثار الصادقين (جلد 29)
-آئين جهاد از ديدگاه امام علي (ع)
-آئين نياكان پيامبر اسلام
-آثار اسلامي مكه و مدينه (بقيع و آثار تاريخي آن)
-آثار الصادقين (جلد 03)
-آثار امامت
-آثار انتظار
-آثار الصادقين (جلد 29)(2421)
-آئين جهاد از ديدگاه امام علي (ع)(2369)
-آفتاب ولايت(2213)
-آثار اجتماعي انتظار(2133)
-خاتم الانبياء(1987)
-آئين نياكان پيامبر اسلام(1930)
-آيا ظهور نزديك است ؟(1922)
-آثار اعتقاد به امام زمان(1856)
-عصر زندگي(1856)
-طب الامام الكاظم (الطب البديل لحفظ الصحة و العمر الطويل)(1631)
کد مطلب:6921 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:279
ابدال يا پيشكاران امام زمان(ع)
بر اساس برخي روايات اسلامي، گروهي از مردم جزو «ابدال» هستند؛ يعني آنهايي كه هرگز زمين از وجود پر بركتشان خالي نمي ماند. بدين جهت، برخي مي پرسند اينان چه كساني هستند، چند نفرند، از كدام شهر و ديارند، ويژگي هاي آنان كدام است، در كجا زندگي مي كنند، و آيا در زمان غيبت امام مهدي(ع) نقشي دارند يا خير؟
ماهيت ابدال
در اين زمينه كه ابدال چه كساني هستند، نظرهاي متفاوتي وجود دارد كه در ذيل به آنها اشاره مي شود:
الف ـ جانشينان پيامبران: يك نظر اين است كه ابدال، اوصيا و جانشينان پيامبران هستند، كه پس از آنها زندگي مي كردند. «خالدبن هيثم فارسي» مي گويد: به امام رضا(ع) عرض كردم: مردم گمان مي كنند كه در روي زمين گروهي به نام ابدال وجود دارند، اينان كيانند؟ حضرت در پاسخ فرمودند:
«راست گفتند. منظور از ابدال، همان اوصيا و جانشينان هستند كه خداوند پس از مرگ و رحلت هر پيامبري، آنها را بدل و جانشين او قرار مي دهد تا اينكه به حضرت محمّد(ص) آنها را خاتمه داد».1
ب ـ امامان معصوم(ع): عقيدة ديگر اين است كه ابدال، همان امامان معصوم(ع) هستند. محدّث بزرگوار، شيخ عبّاس قمي مي نويسد: « از ديگر روايات نيز به دست مي آيد كه منظور از ابدال، امامان معصوم(ع) هستند.»2
مرحوم محدّث قمي با ابراز ترديد از اينكه ابدال شامل امامان معصوم(ع) باشد، مي نويسد:
«دعاي روايت شده از امّ داوود، كه از امام صادق(ع)، در نيمة رجب وارد شده است، دلالت دارد كه ابدال غير از امامان هستند، اگرچه صراحتي در اين خصوص ندارد و ممكن است بر تأكيد حمل شود».3
و دعاي مورد نظر اين است كه حضرت مي فرمايد:
خداوندا! بر «ابدال»، «اوتاد»، «سياح»، «عبّاد»، «مخلصان»، «زاهدان»، و اهل كوشش و تلاش درود فرست و محمد و خاندان او را به برترين دوردها و فراوان ترين بخشش ها مخصوص گردان.4
ج ـ ياران امامان: با باور عدّه اي ممكن است ابدال بر گروهي از ياران خاص و مقرّب امامان معصوم(ع) اطلاق شود. چنان كه شيخ عباس قمي به اين موضوع اشاره كرده، مي نويسد: «نيز احتمال دارد كه ياران خاصّ امامان معصوم(ع) باشند».5
د ـ گروهي از صالحان: نظريّه بعدي اين است كه ابدال، گروهي از صالحان هستند كه هرگز زمين از وجود آنها خالي نمي گردد. چنان كه «علاّمه طريحي» در اين باره مي نويسد:
« ابدال گروهي از مردم صالح و نيكوكاري هستند كه هرگز زمين از وجود آنان خالي نمي گردد، و هرگاه يكي از آنها بميرد، خداوند فرد ديگري را به جاي او قرار مي دهد.»6
ه ـ پيش خدمتان امام زمان(ع): احتمال پنجم اينكه ابدال بر گروهي از پيشكاران امام زمان(ع) اطلاق مي شود كه در زمان غيبت، آن حضرت را ياري مي كنند و هر گاه يكي از آن افراد از دنيا برود، ديگري جاي او را مي گيرد. در اين زمينه علاّمه مجلسي از امام محمّد باقر(ع) نقل مي كند:
به ناچار براي صاحب اين امر غيبتي هست و در آن غيبت قدرت و قوّتي براي او لازم است كه در آن زمان به وسيله سي نفر از همراهان، از وحشت و تنهايي بيرون مي آيد.7
و ـ جمع بندي اقوال: گرچه با تعدّد نظرات و احتمالات نمي توان جزم به يك احتمال به خصوص پيدا كرد، ولي برخي شواهد و مؤيّدها وجود دارد كه با ضعيف بودن برخي از اين احتمال ها، برخي ديگر از قوّت بيشتري برخوردار خواهد بود.
بعيد نيست احتمال پنجم با عنايت به روايت امام محمّدباقر(ع) كه در اين خصوص نقل گرديد، تقويت شود؛ يعني ابدال همان گروه سي نفري پيش خدمتان امام عصر هستند كه تا روز ظهور، هر يك از اين عدّه كم شود، خداوند شخص ديگري كه اوصاف و ويژگي هاي معيّني را داشته باشد، به خدمت امام مهدي(ع) بگمارد.
تعداد ابدال
در مورد اين موضوع كه ابدال چند نفر هستند، در بين روايات، اختلاف وجود دارد و تعداد آنها بين سي تا هشتاد نفر بيان شده است كه در اينجا به برخي از اين روايات اشاره مي كنيم:
الف ـ سي نفر: احمد بن حنبل در مسند خود از عبادة بن صامت از پيامبر خدا (ص) نقل كرده است كه فرمود:
« ابدال در اين امّت سي نفر هستند، همانند حضرت ابراهيم خليل الرّحمان و هر يك از اينان كه بميرد، خداوند فرد ديگري را جايگزين مي كند».8
ب ـ چهل نفر: طبراني در المعجم الكبير از ابن مسعود، از رسول خدا(ص) نقل مي كند كه فرمود:
«پيوسته چهل نفر هستند كه قلبشان همانند قلب ابراهيم است. خداوند به وسيلة آنها بلاها را از اهل زمين دور مي گرداند كه به آنان ابدال گفته مي شود.»9
ج ـ شصت نفر: مرحوم محدّث قمي در سفينة البحار از ثعلبي نقل مي كند كه مردي از اهل عسقلان در ديداري كه با الياس داشته است از او مي پرسد كه ابدال چند نفر هستند؟ حضرت در پاسخ مي فرمايد: «شصت نفر هستند».10
د ـ هفتاد نفر: فخرالدّين طريحي آورده است: ابدال گروهي هستند كه خداوند به وسيلة آنان زمين را بر پا مي دارد كه تعدادشان هفتاد نفر است.11
ه ـ هشتاد نفر: در فردوس الأخبار از انس بن مالك چنين نقل شده است: « ابدال، چهل نفر مرد و چهل نفر زن هستند، و هر گاه يكي از مردان بميرد، خداوند مرد ديگري را به جاي او قرار مي دهد، و هر گاه يكي از زنان بميرد، زن ديگري را جايگزين مي كند.»12
ويژگي هاي ابدال
در كتاب هاي شيعه و سنّي رواياتي وجود دارد كه در آنها به نقل از پيامبر اسلام(ص) به چند ويژگي از ويژگي هاي ابدال اشاره شده است:
الف ـ داشتن قلبي همانند قلب ابراهيم: اين مطلب را عبادة بن صامت از پيامبر نقل كرد.13
شايد مراد پيامبر(ص) از اين تشبيه، اين است كه اين چند نفر از نظر شدّت، صلابت، بردباري و ايستادگي در برابر حمايت از دين خدا، همانند حضرت ابراهيم هستند و هيچ جرياني نمي تواند آنها را نسبت به دفاع از حريم دين، سست و بي تفاوت كند.
ب ـ سپر بلاي انسان ها بودن: از ويژگي هاي ابدال اين است كه خداوند به وسيلة اين وجودهاي مقدّس، بلاها را از مردم دفع مي كند. چنان كه ابن مسعود از پيامبر نقل كرده كه فرمود: « خداوند به وسيلة آنها بلاها را از مردم زمين دور مي گرداند.»14
ج ـ راضي بودن به قضاي خداوند: سه ويژگي ديگر براي ابدال نقل شده كه پيامبر فرمود:
«راضي بودن به حكم و قضاي خداوند، پيشه كردن صبر بر محارم خدا، خودداري كردن از آلوده شدن به حرام و خشمگين شدن براي خدا».15
د ـ مواسات، احسان و عفو: از ديگر مشخصه هاي ابدال اين است كه پيامبر فرمود:
«گذشت و عفو مي كنند از كساني كه به آنان ظلم كنند، نيكي و احسان مي كنند به آنان كه در حقّشان بدي كنند، ايثار و مواسات مي كنند در آنچه كه خداوند به آنان داده است.»16
ه ـ جود، سخا و خيرخواهي: ابن مسعود از پيامبر اسلام(ص) چنين روايت كرده است: «بدانيد كه اينان (ابدال) هرگز اين مقام را از خواندن نماز، گرفتن روزه و صدقه به دست نياوردند.» عرض كردند: اي رسول خدا! پس به چه وسيله به اين مقام رسيدند؟
پيامبر فرمود: «به وسيلة جود و بخشش و خيرخواهي مسلمانان»17
مليّت و محل اقامت ابدال
با توجه به روايات گذشته مي توان گفت، ابدال نه از طايفه و مليّت خاصّي هستند و نه از شهر و ديار به خصوصي؛ بلكه ممكن است يك يا چند نفر از ابدال از يك شهر و يك طايفه خاص باشند و نيز ممكن است هر يك از يك منطقه و شهري باشند.
به ويژه اگر ابدال را بر ياران امام زمان(ع) منطبق كنيم كه بدون شك، در شهرهاي مختلف زندگي مي كنند، مگر بر نقل فخرالدّين طريحي در مجمع البحرين كه چهل نفر از ابدال را از اهل شام و بقيه را از ديگر شهرها مي داند. وي آورده است: « ابدال قومي هستند كه خداوند به بركت آنها زمين را به پا مي دارد و عددشان به هفتاد نفر است، چهل نفر در شام و سي نفر در ساير شهرها هستند...»18
به هر حال، به طور قطع نمي توان گفت كه جايگاه اين افراد و نحوه تماس آنان با مردم، كجا و چگونه خواهد بود.
امكان پيوستن به ابدال
با توجه به برخي از احاديث، كه ابدال در همة دوران ها و زمان ها و مكان ها وجود دارند، بي ترديد مي توان گفت هر كس با داشتن خصوصيات و ويژگي هاي ياد شده مي تواند از ابدال باشد؛ زيرا روي هيچ مليّت خاصّي تكيه نشده است. همانگونه كه پيامبر(ص) مردم را به اين نكته توجّه داد كه هرگز اينان به وسيلة نماز، روزه و زكات به اين مقام نرسيده اند بلكه به وسيلة جود، سخا و خيرخواهي مسلمانان بوده است. و همچنين در پاسخ برخي كه عرض كردند: يا رسول الله! ما را بر اعمال و كردار اينان راهنمايي كن. فرمود: «با گذشت كردن از كساني كه در حقّشان ظلم كرده اند و نيز احسان در برابر بدي، مواسات در آنچه كه خداوند به آنها داده است»
پس با داشتن چنين صفاتي مي توان جزو ابدال شد، اگرچه خود فرد هم به چنين مسئله اي توجّه نداشته باشد. البته اين، بدين معني نيست كه هر كس چنين ادّعايي كرد، بايد از او پذيرفت!
ماهيت ابدال
در اين زمينه كه ابدال چه كساني هستند، نظرهاي متفاوتي وجود دارد كه در ذيل به آنها اشاره مي شود:
الف ـ جانشينان پيامبران: يك نظر اين است كه ابدال، اوصيا و جانشينان پيامبران هستند، كه پس از آنها زندگي مي كردند. «خالدبن هيثم فارسي» مي گويد: به امام رضا(ع) عرض كردم: مردم گمان مي كنند كه در روي زمين گروهي به نام ابدال وجود دارند، اينان كيانند؟ حضرت در پاسخ فرمودند:
«راست گفتند. منظور از ابدال، همان اوصيا و جانشينان هستند كه خداوند پس از مرگ و رحلت هر پيامبري، آنها را بدل و جانشين او قرار مي دهد تا اينكه به حضرت محمّد(ص) آنها را خاتمه داد».1
ب ـ امامان معصوم(ع): عقيدة ديگر اين است كه ابدال، همان امامان معصوم(ع) هستند. محدّث بزرگوار، شيخ عبّاس قمي مي نويسد: « از ديگر روايات نيز به دست مي آيد كه منظور از ابدال، امامان معصوم(ع) هستند.»2
مرحوم محدّث قمي با ابراز ترديد از اينكه ابدال شامل امامان معصوم(ع) باشد، مي نويسد:
«دعاي روايت شده از امّ داوود، كه از امام صادق(ع)، در نيمة رجب وارد شده است، دلالت دارد كه ابدال غير از امامان هستند، اگرچه صراحتي در اين خصوص ندارد و ممكن است بر تأكيد حمل شود».3
و دعاي مورد نظر اين است كه حضرت مي فرمايد:
خداوندا! بر «ابدال»، «اوتاد»، «سياح»، «عبّاد»، «مخلصان»، «زاهدان»، و اهل كوشش و تلاش درود فرست و محمد و خاندان او را به برترين دوردها و فراوان ترين بخشش ها مخصوص گردان.4
ج ـ ياران امامان: با باور عدّه اي ممكن است ابدال بر گروهي از ياران خاص و مقرّب امامان معصوم(ع) اطلاق شود. چنان كه شيخ عباس قمي به اين موضوع اشاره كرده، مي نويسد: «نيز احتمال دارد كه ياران خاصّ امامان معصوم(ع) باشند».5
د ـ گروهي از صالحان: نظريّه بعدي اين است كه ابدال، گروهي از صالحان هستند كه هرگز زمين از وجود آنها خالي نمي گردد. چنان كه «علاّمه طريحي» در اين باره مي نويسد:
« ابدال گروهي از مردم صالح و نيكوكاري هستند كه هرگز زمين از وجود آنان خالي نمي گردد، و هرگاه يكي از آنها بميرد، خداوند فرد ديگري را به جاي او قرار مي دهد.»6
ه ـ پيش خدمتان امام زمان(ع): احتمال پنجم اينكه ابدال بر گروهي از پيشكاران امام زمان(ع) اطلاق مي شود كه در زمان غيبت، آن حضرت را ياري مي كنند و هر گاه يكي از آن افراد از دنيا برود، ديگري جاي او را مي گيرد. در اين زمينه علاّمه مجلسي از امام محمّد باقر(ع) نقل مي كند:
به ناچار براي صاحب اين امر غيبتي هست و در آن غيبت قدرت و قوّتي براي او لازم است كه در آن زمان به وسيله سي نفر از همراهان، از وحشت و تنهايي بيرون مي آيد.7
و ـ جمع بندي اقوال: گرچه با تعدّد نظرات و احتمالات نمي توان جزم به يك احتمال به خصوص پيدا كرد، ولي برخي شواهد و مؤيّدها وجود دارد كه با ضعيف بودن برخي از اين احتمال ها، برخي ديگر از قوّت بيشتري برخوردار خواهد بود.
بعيد نيست احتمال پنجم با عنايت به روايت امام محمّدباقر(ع) كه در اين خصوص نقل گرديد، تقويت شود؛ يعني ابدال همان گروه سي نفري پيش خدمتان امام عصر هستند كه تا روز ظهور، هر يك از اين عدّه كم شود، خداوند شخص ديگري كه اوصاف و ويژگي هاي معيّني را داشته باشد، به خدمت امام مهدي(ع) بگمارد.
تعداد ابدال
در مورد اين موضوع كه ابدال چند نفر هستند، در بين روايات، اختلاف وجود دارد و تعداد آنها بين سي تا هشتاد نفر بيان شده است كه در اينجا به برخي از اين روايات اشاره مي كنيم:
الف ـ سي نفر: احمد بن حنبل در مسند خود از عبادة بن صامت از پيامبر خدا (ص) نقل كرده است كه فرمود:
« ابدال در اين امّت سي نفر هستند، همانند حضرت ابراهيم خليل الرّحمان و هر يك از اينان كه بميرد، خداوند فرد ديگري را جايگزين مي كند».8
ب ـ چهل نفر: طبراني در المعجم الكبير از ابن مسعود، از رسول خدا(ص) نقل مي كند كه فرمود:
«پيوسته چهل نفر هستند كه قلبشان همانند قلب ابراهيم است. خداوند به وسيلة آنها بلاها را از اهل زمين دور مي گرداند كه به آنان ابدال گفته مي شود.»9
ج ـ شصت نفر: مرحوم محدّث قمي در سفينة البحار از ثعلبي نقل مي كند كه مردي از اهل عسقلان در ديداري كه با الياس داشته است از او مي پرسد كه ابدال چند نفر هستند؟ حضرت در پاسخ مي فرمايد: «شصت نفر هستند».10
د ـ هفتاد نفر: فخرالدّين طريحي آورده است: ابدال گروهي هستند كه خداوند به وسيلة آنان زمين را بر پا مي دارد كه تعدادشان هفتاد نفر است.11
ه ـ هشتاد نفر: در فردوس الأخبار از انس بن مالك چنين نقل شده است: « ابدال، چهل نفر مرد و چهل نفر زن هستند، و هر گاه يكي از مردان بميرد، خداوند مرد ديگري را به جاي او قرار مي دهد، و هر گاه يكي از زنان بميرد، زن ديگري را جايگزين مي كند.»12
ويژگي هاي ابدال
در كتاب هاي شيعه و سنّي رواياتي وجود دارد كه در آنها به نقل از پيامبر اسلام(ص) به چند ويژگي از ويژگي هاي ابدال اشاره شده است:
الف ـ داشتن قلبي همانند قلب ابراهيم: اين مطلب را عبادة بن صامت از پيامبر نقل كرد.13
شايد مراد پيامبر(ص) از اين تشبيه، اين است كه اين چند نفر از نظر شدّت، صلابت، بردباري و ايستادگي در برابر حمايت از دين خدا، همانند حضرت ابراهيم هستند و هيچ جرياني نمي تواند آنها را نسبت به دفاع از حريم دين، سست و بي تفاوت كند.
ب ـ سپر بلاي انسان ها بودن: از ويژگي هاي ابدال اين است كه خداوند به وسيلة اين وجودهاي مقدّس، بلاها را از مردم دفع مي كند. چنان كه ابن مسعود از پيامبر نقل كرده كه فرمود: « خداوند به وسيلة آنها بلاها را از مردم زمين دور مي گرداند.»14
ج ـ راضي بودن به قضاي خداوند: سه ويژگي ديگر براي ابدال نقل شده كه پيامبر فرمود:
«راضي بودن به حكم و قضاي خداوند، پيشه كردن صبر بر محارم خدا، خودداري كردن از آلوده شدن به حرام و خشمگين شدن براي خدا».15
د ـ مواسات، احسان و عفو: از ديگر مشخصه هاي ابدال اين است كه پيامبر فرمود:
«گذشت و عفو مي كنند از كساني كه به آنان ظلم كنند، نيكي و احسان مي كنند به آنان كه در حقّشان بدي كنند، ايثار و مواسات مي كنند در آنچه كه خداوند به آنان داده است.»16
ه ـ جود، سخا و خيرخواهي: ابن مسعود از پيامبر اسلام(ص) چنين روايت كرده است: «بدانيد كه اينان (ابدال) هرگز اين مقام را از خواندن نماز، گرفتن روزه و صدقه به دست نياوردند.» عرض كردند: اي رسول خدا! پس به چه وسيله به اين مقام رسيدند؟
پيامبر فرمود: «به وسيلة جود و بخشش و خيرخواهي مسلمانان»17
مليّت و محل اقامت ابدال
با توجه به روايات گذشته مي توان گفت، ابدال نه از طايفه و مليّت خاصّي هستند و نه از شهر و ديار به خصوصي؛ بلكه ممكن است يك يا چند نفر از ابدال از يك شهر و يك طايفه خاص باشند و نيز ممكن است هر يك از يك منطقه و شهري باشند.
به ويژه اگر ابدال را بر ياران امام زمان(ع) منطبق كنيم كه بدون شك، در شهرهاي مختلف زندگي مي كنند، مگر بر نقل فخرالدّين طريحي در مجمع البحرين كه چهل نفر از ابدال را از اهل شام و بقيه را از ديگر شهرها مي داند. وي آورده است: « ابدال قومي هستند كه خداوند به بركت آنها زمين را به پا مي دارد و عددشان به هفتاد نفر است، چهل نفر در شام و سي نفر در ساير شهرها هستند...»18
به هر حال، به طور قطع نمي توان گفت كه جايگاه اين افراد و نحوه تماس آنان با مردم، كجا و چگونه خواهد بود.
امكان پيوستن به ابدال
با توجه به برخي از احاديث، كه ابدال در همة دوران ها و زمان ها و مكان ها وجود دارند، بي ترديد مي توان گفت هر كس با داشتن خصوصيات و ويژگي هاي ياد شده مي تواند از ابدال باشد؛ زيرا روي هيچ مليّت خاصّي تكيه نشده است. همانگونه كه پيامبر(ص) مردم را به اين نكته توجّه داد كه هرگز اينان به وسيلة نماز، روزه و زكات به اين مقام نرسيده اند بلكه به وسيلة جود، سخا و خيرخواهي مسلمانان بوده است. و همچنين در پاسخ برخي كه عرض كردند: يا رسول الله! ما را بر اعمال و كردار اينان راهنمايي كن. فرمود: «با گذشت كردن از كساني كه در حقّشان ظلم كرده اند و نيز احسان در برابر بدي، مواسات در آنچه كه خداوند به آنها داده است»
پس با داشتن چنين صفاتي مي توان جزو ابدال شد، اگرچه خود فرد هم به چنين مسئله اي توجّه نداشته باشد. البته اين، بدين معني نيست كه هر كس چنين ادّعايي كرد، بايد از او پذيرفت!
1. سفينة البحار، ج 1، ص 64.
2. همان.
3. همان.
4. طريحي، مجمع البحرين، ص 425، مادة «بدل»
5. علامه مجلسي، بحارالانوار، ج 52، ص 153.
6. سفينة البحار، ج 1، ص 64.
7. مفاتيح الجنان، ص 264.
8. مسند احمد، ج 5، ص 322.
9. طبراني، المعجم الكبير، ج 10، ص 224.
10. سفينةالبحار، ج 1، ص 28.
11. طريحي، همان، ص 425.
12. فردوس الاخبار، ج 1، ص 119.
13. مسند احمد، ج 5، ص 322.
14. طبراني، همان، ج 10، ص 324.
15. فردوس الاخبار، ج 2، ص 84.
16. حلية الاولياء، ج 1، ص 8.
17. طبراني، همان، ج 1، ص 224.
18. طريحي، همان، ص 425.